Elektronik Devre Elemanları

Direnç ve Ölçümleri

Yapisi :

Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanlaridir. Yaptiklari is
ise devre içinde kullanilan diger aktif elemanlara uygun gerilimi temin
etmektir. Elektronik devreler sabit bir gerilim ile çalisir ancak
devrede kullanilan elemanlarin hepsi farkli gerilimlere ihtiyaç
duyarlar. Iste bu anda dirençler devreye girer. Tüm devre içinde her
eleman için farkli gerilimler kullanmak yerine uygun dirençler
kullanilarak her elemana gereken gerilim dirençler üzerinde düsürülerek
temin edilir.

Dirençler yapiminda kullanilan malzemeye göre ikiye ayrilir. Karbon
dirençler ve Telli dirençler. Yine bu iki tip kendi arasinda ikiye
ayrilir. Bunlar sabit dirençler ve ayarli dirençlerdir. Bunun yaninda
bazi özel dirençler de vardir (Foto direnç, Termistör). Bunlar daha
sonra açiklanacaktir.

Dirençlerin degerleri OHM ile ölçülür ve sembolüde W seklinde
gösterilir. Direncin degeri büyüdükce Kiloohm (KW) veya Megaohm (MW)
olarak ölçülmeye baslanir. Bir direncin degerinin ne oldugu üzerine
dogrudan yazilabilecegi gibi en çok kullanilan yöntem olan renk kodlari
ile üzerine kodlanabilirde. Dogrudan degeri üzerine yazilmis bir
direncin degerini okumak çok kolaydir ancak renk kodlari ile kodlanmis
bir direnci okumak için renk kodlarinin anlamlarini bilmek gerekir.

Genellikle dirençler üzerinde 4 veya 5 adet renk bandi bulunur. Bu
renkler direnç üzerine kodlanirken renkler direncin bir tarafina daha
yakin olarak yerlestirilir. Deger okumasi yaparkende renk bandinin
kenara en yakin olanindan baslamak gerekir. Asagidaki sekiller 4 ve 5
renk ile kodlanmis bir direncin görüntüsünü vermektedir.







Dikkat ederseniz renkler sol taraftaki uca daha yakindir ve okumaya bu
sol tarafa en yakin renkden baslanmalidir. 4 renkli dirençlerde 1 nci ve
2 nci bantlar sayiyi 3 ncü bant çarpani ve 4 ncü bant ise direncin
toleransini verir.



5 renkli dirençlerde ise 1, 2 ve 3 ncü bantlar sayiyi 4 ncü bant çarpani
ve 5 nci bant ise toleransi verir. 5 bantli dirençler genellikle daha
hassas degerlere sahip dirençlerdir ve özel devreler için imal
edilirler.

Asagidaki tabloda ise renklerin rakamsal karsiliklari verilmistir.
Dirençlerde tolerans degeri olarak kullanilan renk kodlari o direncin
hassasiyetini verir. Örnegin tolerans degeri olarak gümüs rengi
kullanilmis ise o direnç +/- %10 toleransa sahiptir ve üzerine kodlanan
degerin %10 üzeri veya %10 altinda olabilir demektir. Tolerans renginden
hemen önce gelen renk kodu ise çarpan degerini verir. Bu deger
kendisinden önce gelen sayi renk kodlarinin çarpilacagi degeri verir.
Çarpan renk kodundan önce gelen bütün renk kodlari ise sayi degeridir.
Bu renklerin karsilik geldigi rakamlar yan yana konur ve çarpan rengi
ile çarpilarak direncin degeri bulunur.



Örnek :

1.Renk = Kahverengi
2.Renk = Siyah
3.Renk = Kirmizi
4.Renk = Altin

Sayi degeri olarak kahverengi 1, Siyah 0 olduguna göre sayi degeri 10,
çarpan rengi olan 3. Renk kirmizi olduguna göre çarpan degeri 100'dür.
Bu durumda direncin degeri 10 x 100 = 1000 Ohm yani 1 Kohm'dur. Tolerans
rengi olan 4. Renkde altin rengi olduguna göre direnç +/- % 5 toleransa
sahiptir. Yani degeri 950 ohm olabilecegi gibi 1050 ohm'da olabilir.

Dirençler paralel veya seri olarak birbirine baglandiklari takdirde
degerleri degisir. Birbirine seri olarak bagli bir direnç grubunun
degeri tüm dirençlerin degerlerinin toplamina esittir.

Paralel baglantida ise isler tamamen degismektedir. Öncelikle bilinmesi
gereken konu paralel bagli dirençler grubunun yeni degerinin gruptaki en
küçük dirençten daha küçük olacagidir. Eger paralel baglanacak
dirençlerin tümünün degeri ayni ise olusacak yeni degeri bulmak için bir
direncin degerinin toplam direnç sayisina bölünmesi yeterlidir. Yani 3
adet 10 Kohm'luk direnç paralel baglandiginda ortaya çikacak olan yeni
deger; 10/3=3.3 Kohm'dur.

Farkli degerlerdeki dirençler paralel olarak baglandiginda ise sonucu
bulmak için izlenecek yol su sekildedir; Öncelikle 1 sayisi tek tek
paralel baglanacak tüm dirençlerin degerlerine bölünür, çikan degerler
toplanir ve bu deger toplam direnç sayisi ile çarpilir. Daha anlasilir
olmasi için bir örnekle anlatmak gerekirse;

Örnek :

Paralel baglanacak dirençler = 2.2 Kohm, 10 Kohm ve 100 Kohm olsun, Yapilacak islemler sirasi ile söyle;

1 / 2.2 = 0.45
1 / 10 = 0.1
1 / 100 = 0.01

Bu degerleri birbirleriyle toplarsak;

0.45 + 0.1 + 0.01 = 0.56

Simdi bu degeri toplam direnç sayisi ile çarparsak;

0.56 x 3 = 1.68 Kohm eder.

Resimde sirasi ile sabit ve ayarli bir direncin devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.



Saglamlik Kontrolü :

Eger bir direncin saglamliginda süphe ediyorsaniz veya üzerindeki degeri
okuyamiyorsaniz bu direnci ohm metrenin uygun konumunda uçlarin yönü
farketmeksizin baglarsaniz ölçü aleti direncin degerini size
gösterecektir. Direnç degeri küçüldükçe ohm metrede de düsük konum
kullanilmalidir



Kondansatör ve Ölçümleri

Yapisi :





Kondansatörler yapi itibari ile iki iletken plaka arasina bir yalitkan
maddenin konulmasi ile olusan devre elemanlaridir. Kullanilan yalitkan
maddenin türüne göre (hava, mika, seramik vb.) kondansatör isim alir.
Devrelerde genellikle filtre elemani olarak veya sarj ve desarj özelligi
kullanilir. Alternatif akimlari dogru akima çevirmek için kullanilan
hayati elemanlardan biridir. AC akimin pozitif aninda sarj olur, AC
akimin sifira düstügü ve negatif aninda ise üzerindeki yükü kulanarak bu
farki kapatir ve çikista diger devre elemanlarininda (diyot vs.)
yardimi ile DC akim elde edilir.

Ölçüm birimi Farat'tir ve Mikrofarat (mF), Pikofarat (pF), Nanofarat
(nF) gibi alt katlari vardir. Genellikle mikrofarat ile gösterilen
türleri elektrolitik kondansatör olarak adlandirilir ve arti,eksi
kutuplarina sahiptir. Uygun voltajda ve yönde bir gerilim uygulanirsa bu
degere sarj olur ve üzerinde tutar. Degeri ne kadar yüksek olursa o
kadar uzun süreli bir sarja sahip olur. Pikofarat ve nanofarat
degerliler ise genellikle arti-eksi kutuplari bulunmaz. Bunlara mercimek
kondansatör denilmektedir. Sekil itibari ile bir mercimegi andirir.

Kondansatörlerin degerleri çogunlukla üzerine dogrudan yazilir. Renk
kodu kullanilan kondansatörlerde vardir ancak bu renk kodlari
dirençlerde oldugu gibi bir standarda sahip olmadigindan burada
vermiyorum.

Elektrolitik kondansatörlerde deger açik bir sekile üzerine yazilir. 100
Mfd gibi. Ayrica hangi ucun arti hangi ucun eksi olduguda açik bir
sekilde belirtilir. Bunlarinda yaninda yine anlasilir bir sekilde
maximum kaç volt ile çalisabilecegide yazilmaktadir.

Mercimek kondansatörlerde ise bazi rakam kodlamalari kullanilir.
Üzerinde 104, 472, 223 152 gibi degerler olan kondansatörlerde ilk iki
rakam dirençlerde oldugu gibi sayiyi son rakam ise çarpani verir. Çikan
sonuç pF'dir. 104 = 10 x 104 = 100.000 pF = 100nF olarak bulunur.

Bazilarinda ise 4n7, 3p3, 100n gibi degerler yazilir. Buradaki harfler
kondansatörün birimini verir. p = Pikofarat, n = Nanofarat gibi. 100n =
100 nF. Eger bu harfler rakamlarin arasina yazilmis ise o zaman bu harf
hem birimini hemde ondalik degere sahip oldugunu gösterir. 8n2 = 8.2 nF
gibi.

Bir diger kodlama türüde .47, .068, .0056 gibi kodlamalardir. Burada
sayilarin bas tarafinda bulunan nokta (.) isareti ondalik deger tasir ve
gerçekte .47 = 0.47 anlamindadir. Çikan deger mF'dir. .0056 = 0.0056 mF
= 5.6 nF olarak okunur.

Kondansatörlerde de aynen dirençlerde oldugu gibi seri ve paralel
baglanti durumu vardir. Ancak burada hesaplamalar dirençlere göre tam
ters olarak yapilir. Yani seri bagli kondansatörler paralel bagli
dirençleri gibi hesaplanirken, paralel bagli kondansatörler seri bagli
dirençler gibi hesaplanir. Paralel bagli kondansatörlerde sonuç tüm
kondansatörlerin degerlerinin toplanmasi ile bulunur.

Yandaki resimde arti-eksi yön farki bulunmayan bir kondasatör ile arti
ve eksi yönlere sahip bir elektrolitik kondansatörün devre çizimlerinde
kullanilan sembolleri görülmektedir.

a

Saglamlik Kontrolü :

Elektrolitik kondansatörler ohm metre ile pek hassas olmasada
ölçülebilirler. Ohm metrenin ölçü uçlari kondansatörün uçlarina rastgele
baglanir. Bu durumda ohm metrenin ibresi önce aniden yükselir daha
sonra yavas yavas düsmeye baslar. Uçlar ters çevirildiginde de ayni
sekilde olmalidir. Büyük degerli kondansatörler (470 mF'dan büyük
olanlar) ohm metrenin X1 kademesinde, küçük degerli kondansatörler ise
(470 mF'dan küçük olanlar) ohm metrenin daha yüksek kademelerinde
ölçülürse daha iyi sonuç alinir. Eger ölçü aleti hiç sapmiyorsa veya
saptiktan sonra yerinde kaliyorsa kondansatör arizalidir. Eger
kondansatörde bir sizinti varsa yani kismen arizali ise ibre sapar fakat
düsmeye basladiginda tam sifira kadar inmez belli bir yerde kalir. Bu
durumda bu kondansatör pek güvenilir degil demektir.

Transistör ve Ölçümleri

Yapisi :

Transistörler PNP ve NPN olmak üzere iki çesittir. Emiter, Kollektör ve
Beyz olmak üzere 3 adet baglanti ucu vardir. En çok kullanilan yari
iletken devre elemanidir ve devrelerde bir anahtar görevi görür. PNP
transistörlerde kollektör eksi (-), Emiter arti (+) ve beyz ucuda
emitere göre eksi (-), kollektöre göre arti (+) polarize alir. NPN
tipinde ise durum tam tersidir.

Transistörler birbirlerini tetikleyecek sekilde baglandiginda akim kazanci elde edebilen devre elemanlaridir.



Yukaridaki sekiller PNP ve NPN tipi transistörlerin devre semalarinda kullanilan sembollerini göstermektedir.



Yukaridaki sekilde ise basit bir transistör devre semasi görülmektedir.
Bu devrede anahtar kapatildiginda transistörün beyz ucu dogru polarize
alacagindan transistör iletime geçecek ve emiter-kollektör arasi kisa
devre olarak üzerinden akim geçmesini saglayacaktir. Böylece
transistörün tetiklenmesi ile devredeki lamba yanmis olacaktir. Anahtar
açildiginda transistörde yalitima geçecek ve lamba sönecektir.

Saglamlik Kontrolü :

Ohm metrenin X1 konumunda veya yüksek güçlü transistör test ediliyorsa
X1K konumunda siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce
emiter ucuna daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda düsük direnç
gösteriyor ve kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada
emitere baglandiginda yüksek direnç gösteriyorsa ayrica
emiter-kollektör arasi ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç
gösteriyorsa transistör saglamdir ve PNP tipidir.

Siyah uç transistörün beyz ucuna kirmizi uç ise ilk önce emiter ucuna
daha sonrada kollektör ucuna baglandiginda yüksek direnç gösteriyor ve
kirmizi uç beyz ucuna siyah uç ise önce kollektöre sonrada emitere
baglandiginda düsük direnç gösteriyorsa ayrica emiter-kollektör arasi
ölçü aletinin her iki yönünde de yüksek direnç gösteriyorsa transistör
saglamdir ve NPN tipidir.



Diod ve Ölçümleri

Yapisi :

Diod'lar bir yönde akim geçiren diger yönde akimi geçirmeyen devre
elemanlaridir. Anot ve Katot uçlarina sahiptir. Her zaman Anoduna arti
(+), Katoduna eksi (-) gerilim verildiginde iletime geçer, tersi durumda
yalitkandir. Bu özelliginden dolayi AC gerilimi DC gerilime çevirmek
için kondansatörler ile beraber kullanilan bir elemandir.

Diod'larin yapi malzemeleri Germanyum veya Silisyumdur. Silisyum
diod'lar dogru yönde baglandigi taktirde 0.6 volt civarinda iletime
geçerler geriye kalan gerilimi dogrudan üzerinden geçirir. Germanyum
diod'lar ise 0.3-0.3 volt civarinda iletime geçer. Ac gerilimi DC
gerilime çevirmek için silisyum diod kullanilir.

Ayrica voltaj ayarlamalarinda kullanilan zener diod'lar vardir ki bu
diod'lar sabit bir voltaj degerinden fazlasini üzerinden geçirmez. Bu
sekilde sabit ve kararli bir gerilime ihtiyaç duyan cihazlara gerekli
gerilimi vermek amaciyla zener diod'lar ile regüle devreleri yapilir.

Diod'larin degerleri dogrudan üzerlerine yazilir. Zener diod'larda sabit
voltaj degeri yazilirken diger diod'larda diod'un modeli yazilir.
Mesela bir zener diod üzerinde 2v7 yaziyorsa bu 2.7V bir zener diod
anlamina gelir. Diger diod'larda ise 1N4001, 1N4148 gibi diod'un modeli
yazilir. Genellikle katot ucuna yakin tarafa bir çizgi konularak anot
katot uçlarinin kolay bulunmasi saglanir.

Yandaki resimde sirasi ile normal bir diod ve zener diodun devre
semalarinda kullanilan sembolü görülmektedir. Her iki diodunda sag
tarafta kalan uçlari katot uçlaridir.





Saglamlik Kontrolü :





















Diod'lar iki amaçla ölçülür birincisi diodun saglam olup olmadigini
anlamak için ikincisi ise uçlari belli olmayan diodun anot ve katot
uçlarini tespit etmek için. Ölçü aletinin ohm metre konumunda kirmizi uç
diodun bir ucuna siyah uç diger ucuna baglanir. Bu durumda eger ohm
metre düsük direnç gösteriyorsa ölçü aletinin uçlari ters çevirilerek
baglandiginda yüksek direnç göstermelidir. Eger bu sekilde bir ölçüm
yaptiysaniz diod saglamdir ve düsük direnç okunan durumda kirmizi ucun
bagli oldugu yer diodun anot ucudur. Eger her iki durumda da düsük
direnç veya yüksek direnç okunuyorsa diod arizalidir.

Tristör ve Ölçümleri

Yapisi :

Tristörler üzerinden sadece bir yönde akim geçmesini saglayan yari
iletken bir devre elemanidir. PNPN yapidadir ve üzerinde üç adet uç
bulunur. Bunlar katot, anot ve gate (tetikleme) uçlaridir. Iletken
oldugu anda üzerindeki akimi katotdan anoda dogru geçirir. Gate ucu ise
tristörün iletime geçirilmesi için kullanilir. Eger tristör katot
gate'li ise pozitif gerilim ile tetiklenir. Anot gate'li tristörler ise
katoda göre daha negatif bir gerilim verildiginden tetiklenirler.

Resimde Katot gate'li bir tristörün devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.

Tristörler devre üzerinde kullanilirken anot ucuna pozitif katot ucunada
negatif bir gerilim uygulanir. Bu durumda tristör yalitkandir ve
üzerinden herhangi bir akim geçirmez. Tristörün iletime geçebilmesi için
gate ucuna tristörün hassasiyetine bagli olarak küçük bir pozitif
gerilim uygulamak gerekir. Artik tristör tetiklenmistir ve bu tetikleme
islemi saniyenin binde birinde gerçeklesir. Tristör tetiklendiginde iç
direnci yaklasik 0.2 ohm gibi bir degere düser.

Teorik olarak tristör bu sekilde tetiklenebilsede pratikte bu tetikleme
islemi sonucunda tristör arizalanir çünkü tristörün üzerinden geçen
akimi harcayacak ve tristörü koruyacak bir yük elemani bulunmamaktadir.
Pratikte tristörün anot ucuna tristör üzerinden geçecek olan akimi
üzerinde harcayacak bir yük elemani baglanmalidir. Bu eleman genellikle
devrenin amacina uygun olarak bir lamba, motor veya buna benzer yük
elemanidir.

Tristörlarin iki türlü çalisma sekli vardir. Birincisi DC akim ile
çalistirmadir. Bu sekilde çalistirilan bir tristör dogru balantilar
yapildiktan sonra gate ucuna verilecek tetikleme sinyali ile iletime
geçer ve tetikleme sinyali ortadan kalksa bile iletkenligi devam eder.
Tristörü iletimden çikarmak için devreye uygulanan gerilimin kesilmesi
gerekir.

Ikinci yöntem ise AC akim ile çalistirmadir. Bilindigi üzere AC akim
çift yönlü bir akimdir yani AC akim kaynaginin frekansina göre kaynaktan
alinan akim bir süre pozitif bir sürede negatif akim olarak çikar. Iste
bu çalistirma aninda tristörün anodu pozitif katoduda negatif pulsleri
aldigi zaman gate ucuna bir tetikleme yapilirsa tristör bu puls boyunca
iletime geçer. AC akim yön degistirdiginde ise tristör yalitkandir. Bu
durum AC akimin frekansina göre çesitli hizlarda gerçeklesir. Örnegin AC
akim 50 Hz ise tristörde saniyede 50 defa iletken ve yalitkan durumuna
geçer. Bu sekil çalistirmada gate ucuna verilen tetikleme sinyali
sürekli olmalidir aksi halde tristör AC akimin ilk yön degistirdigi anda
yalitkan olur ve bir daha iletime geçmez.

Yapi olarak tristör iki adet transistörden olusan bir devre elemanidir.
Detayina girmeden sadece bilgi vermek amaciyla tristörün transistörler
ile yapilmis esdeger devresini asagidaki resimde veriyorum.



Saglamlik Kontrolü :

Tristörler ölçü alaetleri ile ölçülebilecegi gibi basit bir tristör
kontrol devresi ilede ölçülebilir. Öncelikle bu sekilde yapilacak
kontrol için gerekli yöntemi ve devre semasini vermek istiyorum.



Devrede yük olarak 12V ampül kullanilmistir. S1 anahtari kapatildiginda
devreye 12V DC verilmis olur ancak tristör henüz iletken degildir ve
lamba yanmaz. S2 anahtari kapatildiginda 1 Kohm'luk direnç ile düsürülen
ve gate tetiklemesi olarak kullanilacak olan pozitif gerilim tristörün
gate ucuna uygulanir. Bu durmda tristör gerekli tetikleme sinyalini
aldigindan iletime geçecek ve yük üzerinden akimin akmasina izin
verecektir. Su anda lamba yanmaktadir. Artik S2 anahtari açilsa bile
tristör iletimde kalmaya devam edecektir. Tristörü iletimden çikarmak
için S1 anahtari açilarak devre gerilimi kesilmelidir. S1 anahtari
tekrar kapatildiginda lamba yine yanmayacaktir çünkü gate ucundan
tetikleme voltaji veren S2 anahtari açiktir. Eger burada bahsedilenler
dogru olarak gerçeklesiyorsa tristör saglamdir.

S1 anahtari kapatilir kapatilmaz lamba yaniyorsa veya gate ucuna
tetikleme sinyali verildigi halde lamba yanmiyorsa tristör arizali
demektir.

Bu devrede 12V DC yerine 12V AC kullanilmis olsaydi S1 anahtari
kapatildiginda lamba yine yanmayacakti ve S2 anahtari kapatildiginda
lamba yanacakti ancak burada bir fark var; S2 anahtari açildigi anda
lamba sönecektir çünkü AC akimin ilk negatif palsinde tristör
iletkenligini kaybedecektir. Lambanin sürekli yanmasi için S2
anahtarinin da sürekli kapali kalmasi gerekmektedir. AC akim
kullanildiginda tristör AC akimin sadece pozitif palslerde iletime
geçeceginden lamba DC akim kullanilan devreye göre daha sönük
yanacaktir.

Ikinci yöntem olan ölçü aleti kullanarak tristörü ölçmek için ölçülecek
bir tristör ve bir Ohm Metreye ihtiyaç vardir. Ölçü aleti X1 konumuna
alinarak siyah ucu tristörün anoduna baglanir. Kirmizi uç ise katoda
baglanir. Bu durumda ölçü aletinde herhangi bir deger okunmamasi
gerekir. Eger düsük bir direnç veya kisa devre gözleniyorsa tristörün
anot-katot arasi kisa devre olmus demektir ki bu da tristörün arizali
oldugunu gösterir. Eger bu ölçümde bir hata yoksa simdi sira gate ucunun
saglamligini ölçmeye geldi. Kirmizi ve siyah uçlar tristöre bagli iken
siyah uç anotdan ayrilmadan ayni anda gate ucuna degdirildiginde tristör
tetiklenmis olur ve ölçü aletinde çok düsük bir direnç hatta kisa devre
görülür. Bu durumda tristör tetiklenmistir, anot-katot arasi iletken
olmustur ve gate ucu saglamdir. Simdi gate ucuna degdirilen siyah uc
ayrilir ve ölçü aletinde hala ayni sapmanin oldugu görülür. Bu da
tristörün bir kez tetiklendikten sonra tetikleme kesilse bile iletimde
kaldigini gösterir. Eger gate ucu ayrildiginda ölçü aletide yüksek bir
direnç veya açik devre gösteriyorsa tritör arizalidir veya gate ucu
degdirildigi halde ölçü aletinde bir sapma olmuyorsa tristör yine
arizalidir.

Ölçü aletinin siyah ucu tristörün gate ucuna kirmizi ucuda katoda
baglandiginda çok düsük bir direnç (40 Ohm civarinda) okunmali. Uçlar
tes çevrildiginde ise maximum direnç (açik devre) okunmali. Ayrica
Anot-Gate ve Anot-Katot ölçümleri her iki yönde de maximum direnç (açik
devre) göstermelidir.

LED

Yapisi :

Led'ler (Light Emiting Diode) yani isik yayan diyotlar yapi itibari ile
elektrik enerjisini isiga çeviren kimyasal maddelerden olusurlar.
Kullanilan kimyasal maddedin türüne göre farkli renkte isik verirler.
Örnegin galyum fosfid kullanlan LED'ler yesil isik verir. Galyum
fosfid'e oksijen ve çinko karistirilarak yapilan LED'ler kirmizi isik
verir. Bunun yaninda Galyum arsenid kullanilarak yapilan led'ler ise
kizil ötesi isik verirler. Led'lerin çalisma voltajlari içinde
kullanilan maddeye göre degisiklik gösterir. Kizil ötesi isik veren bir
led'in çalisma voltaji 1.4V iken yesil isik veren led'in çalisma voltaji
2.26V'dur.

Led'lerin bu çalisma gerilimi asildiginda içindeki kimyasal maddenin
girecegi reaksiyondan dolayi led bozulur. Bu yüzden çalisma gerilimini
asan bir voltaj uygulanacagi zaman uygun bir direnç ile led
korunmalidir.

Led'ler genellikle endüstriyel ve amatör elektronik alaninda ikaz ve
görsel efektler amaciyla kullanilir. Ayrica led'ler hem DC hemde AC
gerilim ile çalisabilir.

Alttaki resimde LED'in devre çizimlerinde kullanilan sembolü görünmektedir.



Saglamlik Kontrolü :

Ohm metrenin içindeki pil kullanilarak led'lerin saglamlik kontrolü
yapilabilir. Genellikle yeni bir led'de uzun bacak anot (+), kisa bacak
katot (-) ucudur. Ohm metrenin kirmizi ucu katoda, siyah ucu anoda
baglandiginda led'in isik vermesi gerekir.







Infra Led

Yapisi :

Yapi itibariyle tamamen normal led'ler gibidir ancak tek farki yaydigi
isigin insan gözüyle görülemeyecek bir frekans bandinda olmasidir.
Yaklasik 1.5V ile çalisir ve genellikle Foto transistörlerin isik
kaynagi olarak kullanilir.

Saglamlik Kontrolü :

Insan gözünün göremeyecigi bir isik yaydigi için ohm metre ile Led'lerde
oldugu gibi görsel bir ölçüm yapilamaz. Bunun yerine normal diyotlar
gibi ölçülür. Ölçüm uçlarinin bir yönünde açik devre diger yönünde ise
düsük direnç göstermelidir.

Termistör

Yapisi :

Termistör isi ile direncini degistiren bir dirençtir. Aynen foto
dirençlerde oldugu gibi termistöre bünyesine uygulanan isiya göre
direncini degistirir.

Termistörler iki çesittir;
1. NTC (Negative Temperature Coefficient);
Negatif isi katsayili termistördür. Isindikça direnci azalir, sogudukca
direnci artar.
2. PTC (Positive Temperature Coefficient); Pozitif
isi katsayili termistördür. Isindikça direnci artar, sogudukca direnci
azalir.

Termistörler foto dirençlerin kullanildigi tüm devrelerde
kullanilabilir. Bu durumda devre yaptigi isi isik siddetinin degismesi
ile degilde isinin degismesi ile gerçeklestirir.

Saglamlik Kontrolü :

Ohm metre X 100 konumuna alinir ve uçlar yön farketmeksizin termistöre
baglanir ve termistör isitilir. Eger termistör PTC ise direnci yükselir,
NTC ise direnci azalir. Bu sekilde davranan bir termistör saglam
demektir.

Foto Dirençler

Yapisi :

Foto dirençler optik devre tasarimlarinda kullanilan en popüler devre
elemanlarinda biridir. Çalisma mantigi itibari ile normal bir ayarli
dirençten farkli degildir ancak degeri üzerindeki herhangi bir mekanik
ayar ile degil, aldigi isigin siddetine göre degisir. Foto dirençler LDR
(Light Dependent Resistance) olarak adlandirilir. Çalisma mantigi çok
basittir. Üzerine herhangi bir isik almadigi sürece direnci çok
yüksektir (10 Mohm). Uygulanan isik siddeti arttikça bu dirençte düser
(75-300 Ohm).

Alttaki resimde fotodirencin devre çizimlerinde kullanilan sembolü görünmektedir.



Saglamlik Kontrolü :

Herhangi bir devreye ihtiyaç duymadan dogrudan ölçü aletinin Ohm metre
kismi kullanilarak saglamlik kontrolü yapilabilir. Ohm Metre foto
direncin uçlarina yön farketmeksizin baglanip isiga tutuldugunda isigin
siddeti arttikça degeri düser. Isik alan pencere tam olarak
kapatildiginda hemen hemen açik devre gösterir yani iç direnç maximum
degere (10 Mohm ve üzeri) ulasmistir. Ölçüm esnasinda foto direnç
bunlarin haricinde bir davranis gösteriyorsa arizalidir.







Foto Diodlar

Yapisi :

Foto diodlar normal diodlar gibidir ancak iletken olma durumlarini isik
siddetine göre azaltir veya arttirirlar. Normal diodlarin aksine devreye
ters yönde baglanirlar.

Saglamlik Kontrolü :

Ohm metrenin X1 kademesinde siyah uç katoda, kirmizi uç anoda baglanir.
Üzerine uygulanan isigin siddeti arttikça düsük direnç, isigin siddeti
azaldikça yüksek direnç gösteriyorsa foto diyot saglamdir.







Foto Transistörler

Yapisi :

Normal transistörlerden tek farki base ucundan yapilan tetiklemenin isik
siddeti ile yapilmasidir. Yine normal transistörler gibi bir base ucu
vardir ve istenirse bu uç kullanilarak da tetiklenebilir. Devreye normal
bir transistör gibi baglanir ancak normal sartlarda base ucu
kullanilmaz. Tetikleme islemi, üzerindeki mercege isik uygulanarak
yapilir. Uygulanan isigin siddetine göre Emiter-Kollektör arasi iç
direnç degisir ve yükün akimi kontrol edilebilir. Isik siddeti arttikça
Emiter-Kollektör arasi iç direnç düser. Foto transistörler kizil ötesi
(Infra Red) isinlara daha hassas oldugu için genellikle isik kaynagi
olarak kizil ötesi (Infra Red) led'ler ile birlikte kullanilir.

Diger tüm özellikleri ve saglamlik kontrolü normal transistörlerde oldugu gibidir.

Triyak ve Ölçümleri

Yapisi :

Triyak bir Alternatif Akim (AC) anahtaridir. AC akimda her iki yönde de
iletkendir. Gate ucuna verilecek DC veya AC tetikleme sinyali ile
iletime geçebilir. Ana uçlar arasindaki AC akim yön degistirirken
gerilimin sifir oldugu anda triyak yalitkan duruma geçer. Triyak'in
devamli iletimde kalabilmesi için sürekli tetikleme sinyali verilmeli
veya AC akimin her yön degistirdigi anda tekrar tetiklenmelidir.

Triyak'in hem DC hemde AC akimla tetiklenebildiginden bahsetmistik. Eger
DC akim ile tetiklenirse -ki DC akimin arti (+) veya eksi (-) olmasi
farketmez- tetikleme akimi var oldugu sürece triyak iletkendir.
Tetikleme akimi kesildiginde iletimini kaybeder. AC akim ile
tetklendiginde ise; bilndigi üzere AC akim sinüsoidal bir akimdir yani
frekansina bagli olarak saniyede belirli araliklarla bir sinüs dalgasi
çizer. Iste bu sinüs dalgasinin pozitif ve negatif alternanslarinda
triyak iletkendir ancak sinüs dalgasinin sifir oldugu anlarda triyak
yalitkandir.

Triyak çok düsük bir gate akimi ile saniyenin binde birinde iletime
geçer ve üzerinden büyük akimlar geçirebilir. Bu yüzden çok küçük
akimlarla büyük akim gerektiren yüklerin kontrolünde kullanilabildigi
gibi AC akimlarin DC akimlarla kontrol edilebilmesinide saglar yani AC
akim, DC akim ile çalisan transistörlü devreler tarafindan kontrol
edilebilir.

Aslinda triyak'lar iç yapi olarak birbirine ters bagli iki tristör'den
baska bir sey degildir. Yapilan bu özel baglanti ile AC akimin her iki
yönünde de bir tristör iletime geçerek triyak'in sürekli iletken olmasi
saglanir. Triyaklarda A2 ucu daima yükün baglandigi uçtur. Asagidaki
sekilde triyak'in devre semalarinda kullanilan sembolü ve iki tristör
kullanilarak yapilan esdeger devre semasi görülmektedir.



Saglamlik Kontrolü :

Yine tristör'de oldugu gibi triyak da hem ölçü aleti ile hemde basit bir
devre ile kontrol edilebilir. Ancak ölçü aleti ile yapilan kontrol ölçü
aletinin içindeki pil kullanilarak yapildigindan triyak'in yüksek
gerilimlerde dogru çalisip çalismayacagi konusunda tam bir fikir vermez.
En iyi ölçüm triyak'in kullanim amacina uygun basit bir devre ile
yapilabilir.

Öncelikle ölçü aleti ile yapilabilecek kontrolü anlatma istiyorum; Ölçü
aleti Ohm metre konumunda X1 kademesine alinir. Triyak'in Gate ve A1
uçlari her iki yönde de minimum direnç (40-60 ohm) göstermelidir. Ayrica
A2 ve Gate uçlari ile A2 ve A1 uçlari her iki yönde de maximum (açik
devre) direnç gösteriyorsa triyak saglamdir.

Devre kullanilarak ölçüm yapmak için gereken basit bir devre semasi
sekilde görülmektedir. Bu devrede gate ucuna DC 12V (arti veya eksi)
verildigi sürece triyak'in iletimde kalmasi, tetikleme kesildigi anda
ise iletimden çikmasi gerekir. Eger tetikleme için AC akim kullanilirsa
yine tetikleme sinyali oldugu sürece triyak iletimde kalacaktir ancak
burada AC akimi olusturan sinüs dalganin sifir degerine ulastigi anlarda
triyak çok kisa bir süre (bu süre AC akimin frekansina göre degisir)
yalitkan olacaktir. Sinüs dalganin pozitif ve negatif alternanslarinda
ise iletken olacaktir.



Röleler

Yapisi :

Röleler düsük akimlar ile çalisan elektromanyetik bir anahtardir.
Üzerinde bulunan elektromanyetik bobine rölenin türüne uygun olarak bir
gerilim uygulandiginda bobin miknatis özelligi kazanir ve karsisinda
duran metal bir paleti kendine dogru çekerek bir veya daha fazla kontagi
birbirine irtibatlayarak bir anahtar görevi yapar.

Tristör ve Triyak'larin imal edilmesinden sonra popülerligini kaybeden
röleler yinede bir çok alanda hala kullanilmaktadir. Tristör ve
triyak'lara göre tek avantaji tek bir bünye içinde birden fazla anahtar
kontagina sahip olabildigi için birden fazla yükü ayni anda açabilir
veya kapatabilir hatta ayni anda bazi yükleri açip bazilarin
kapatabilir. Bu islem tamamen rölenin kontaklarinin dizayni ile
iliskilidir.

Dezavantajlari ise daha fazladir. Öncelikle mekanik olarak çalistigi
için daha çabuk ariza yapar. Kontaklar sürekli birbirine irtibatlanip
açildigi için olusan elektrik atlamalari zamanla kontaklarin
oksitlenmesine ve iletimini kaybetmesine neden olur. Iletime geçme
süresi tristör ve triyak'lara oranla daha uzundur. Ayrica kontaklarin
çekilip birakilmasi sirasinda çikardiklari sesler pek hos degildir